لغو روادید میان ایران و تاجیکستان که در پی سفر اخیر مسعود پزشکیان رئیس جمهوری انجام شد، فارغ از نتایجی که بر تسهیل رفت و آمد شهروندان دو کشور فارسی زبان با ریشه‌های تمدنی و فرهنگی مشترک دارد، تلاشی در مسیر حل مسائل و سوءتفاهم‌های فی‌مابین و تقویت روابط در ابعاد گوناگون به شمار می‌آید.
هفته گذشته سفارت ایران در تاجیکستان اعلام کرد که بر اساس مصوبه هیأت وزیران ایران، از تاریخ ۱۵ بهمن‌ماه، روادید هوایی میان تهران و دوشنبه لغو می‌شود. بر اساس این مصوبه جدید، اتباع دارنده گذرنامه عادی دو کشور مجاز خواهند بود بدون نیاز به روادید از طریق هوایی از مبدأ ایران به مقصد تاجیکستان و بالعکس سفر کرده و در هر دوره ۹۰ روزه به مدت ۳۰ روز اقامت کنند. وزارت امور خارجه کشورمان نیز تاریخ اجرای این مصوبه را از ۱۵ بهمن‌ماه اعلام کرده است.
شکسته شدن یخ ۳۰ ساله روابط دو کشور
تاریخ روابط ایران و تاجیکستان به استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ بازمی‌گردد. ایران اولین کشوری بود که استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخت و سفارت خود را در دوشنبه افتتاح کرد. پس از فروکش کردن اختلافات ناشی از جنگ داخلی تاجیکستان و گذار از دوره سکون روابط، دو کشور در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای تقویت روابط صورت داده‌اند که امضای توافقنامه‌های امنیتی و اقتصادی در زمینه‌های مختلف نشان‌دهنده گرم شدن روابط است. روند صعودی تعاملات سیاسی دو کشور که از سال‌های پایانی دهه ۹۰ شمسی شتاب گرفته است، با رأی مثبت تاجیکستان به عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به نقطه عطف خود رسید. در سه سال گذشته با سفر رئیس‌جمهورهای ایران به تاجیکستان و سفرهای متقابل امامعلی رحمان به تهران و استقبال گرم او از مقامات ایران، فصل جدیدی از مناسبات و همکاری در روابط دو کشور شکل گرفته است.
موازنه با رقبای غرب آسیا با تقویت تعامل با تاجیکستان
توجه ایران و تاجیکستان بر تقویت مناسبات فرهنگی متأثر از این واقعیت است که اشتراکات تمدنی و فرهنگی ملت‌ها می‌تواند پیشرانی قوی برای ایجاد اتحادهای راهبردی باشد. نمونه موفق این رویکرد در تعامل ترکیه با کشورهای ترک‌زبان آسیای میانه و قفقاز مشهود است که سبب شده تا ترکیه از قدرت موازنه‌گری بالایی برخوردار شود. توجه روزافزون ایران به همسایگان شرقی و توسعه روابط می‌تواند قدرت رقابت ایران را در برابر رقبای منطقه‌ای افزایش دهد. همچنین، ملاحظات امنیتی ایران، روسیه، تاجیکستان و طالبان در ارتباط با تهدیدات تروریستی ظرفیت خوبی برای توسعه روابط امنیتی- نظامی فراهم آورده است.
مسیر هموار تقویت تجارت
ایران به آسیای مرکزی، به ویژه تاجیکستان، به عنوان منطقه‌ای حیاتی برای تأمین منافع خود از نظر مسیرهای انرژی نگاه می‌کند. ایران به شریکی جذاب برای کریدورهای تجاری و حمل و نقل انرژی تبدیل شده است. تاجیکستان نیز یکی از مسیرهای راهبردی برای تجارت زمینی با چین است و تقویت روابط دو کشور می‌تواند تسهیل‌گر نقش‌آفرینی در رقابت قدرت‌های بزرگ باشد.
نقش‌آفرینی در عرصه تقابل قدرت‌های بزرگ
تعاملات ایران با تاجیکستان باید در چارچوب ژئوپلیتیک آسیای مرکزی، جایی که قدرت‌های متعددی برای نفوذ رقابت می‌کنند، درک شود. ایران از طریق ارتباطات تاریخی و فرهنگی خود نقش مهمی در این منطقه داشته است. پویایی‌های مستمر در آسیای مرکزی، فرصت‌ها و چالش‌هایی برای تعمیق تعاملات ایران با تاجیکستان ایجاد می‌کند. ایران در تاجیکستان با رویکردی چندوجهی در پی تقویت روابط دوجانبه از طریق همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی و مقابله با نفوذ قدرت‌های رقیب مانند ترکیه است؛ راهبردی که از سوی تاجیکستان، چین و تا حدی روسیه تأیید شده است.
رضا عدالتی پور- روزنامه‌نگار
