گاز روسیه و تبدیل شدن ایران به مرکز انرژی منطقه

«اومود شوکری» نویسنده کتاب «دیپلماسی انرژی آمریکا در دریای خزر» درباره همکاری دو کشور ایران و روسیه می‌نویسد: ایران با وجود داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز جهان، با بحران انرژی مواجه است. در پاسخ به این کمبودها، شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه، در ماه جولای ۲۰۲۲ تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۴۰ میلیارد دلار با هدف تسهیل توسعه میادین نفت و گاز کشور امضا کردند.

در سفر اخیر رئیس جمهور ایران به مسکو، توافق‌نامه جدیدی برای واردات گاز روسیه از طریق آذربایجان بین روسیه و ایران امضا شد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، اعلام کرد که ساخت خط لوله گاز از روسیه به ایران در حال انجام است. او گفت: کریدور شمال-جنوب و خط لوله گاز به ایران دو پروژه در حال انجام هستند که بسیار مهم و جذاب هستند. همچنین اظهار داشت که باید با مقادیر متوسط گاز آغاز کنیم و در نهایت میزان گاز تحویل داده شده به ایران را افزایش دهیم.

به دنبال کاهش واردات گاز از اتحادیه اروپا به علت درگیری مداوم در اوکراین، روسیه در تلاش است تا بازارهای انرژی خود را متنوع کند. تحویل گاز به ایران می‌تواند روابط دوجانبه را تقویت کند اما چالش‌های زیادی برای غلبه بر آنها وجود دارد.

تولید گاز طبیعی ایران در سال‌های اخیر نوساناتی داشته است. تولید از ۲۶۲ میلیارد متر مکعب در دسامبر ۲۰۲۲ به ۲۷۵ میلیارد متر مکعب در دسامبر ۲۰۲۳ افزایش یافت. با وجود کاهش جزئی در پنج سال گذشته، چشم‌انداز آینده خوش‌بینانه‌تر است. نابرابری شرایط موجود و انتظارات آینده، چالش‌های پیش روی بخش گاز طبیعی ایران را برجسته می‌کند. رشد پیش‌بینی شده نشان‌دهنده پتانسیل بهبود در صورت رسیدگی به این موانع و استفاده از ذخایر عظیم کشور است.

برای مقابله با کمبودهای فعلی، مقامات پیشنهاد کرده‌اند که صادرات گاز به نیروگاه‌های داخلی تغییر مسیر داده و نوسازی وسایل نقلیه و حمل و نقل عمومی را تشویق کنند. وزیر نفت ایران اعلام کرد که ایران روزانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز روسیه را از طریق خط لوله پیش‌بینی شده وارد خواهد کرد. مقامات ایرانی امیدوارند با صادرات مجدد گاز روسیه به کشورهای منطقه، ایران را به عنوان یک هاب گازی منطقه‌ای تثبیت کنند.

یادداشت تفاهم بین ایران و روسیه نشان‌دهنده هم‌سویی ژئوپلیتیکی آنها است. آنها می‌خواهند هژمونی غرب را در بازارهای انرژی به چالش بکشند. ممکن است ساختار تجارت جهانی انرژی با ابتکارات استفاده از ارزهای محلی تغییر کند.

با ایجاد مسیرهای جدید و تقویت ارتباطات بین کشورهای دارای منابع انرژی، توافق گازی بین روسیه و ایران پتانسیل تغییر پویایی تجارت انرژی را دارد. ایجاد زیرساخت‌های جدید برای حمایت از این صادرات ثانویه برای موفقیت این استراتژی ضروری است. بخش کلیدی توافق ماه ژوئیه ساخت یک خط لوله جدید در زیر دریای خزر بود که روسیه قرار است هزینه آن را بپردازد. با این حال، محدودیت‌های فنی و سیاسی برای گذاشتن خطوط لوله در این منطقه وجود دارد. روسیه و ایران اکنون تصمیم گرفته‌اند که یک خط لوله گاز از طریق آذربایجان بسازند. مسیر زمینی کاربردی‌تر به نظر می‌رسد زیرا ساخت و نگهداری آن هزینه کمتری دارد. آذربایجان می‌تواند به مرکزی برای تبادل گاز تبدیل شود و اهمیت استراتژیک خود را افزایش دهد.