حوادث، تحولات و روندهای راهبردی جهان در سال ۲۰۲۴، به وضوح نشان می‌دهد که سیستم جهانی وارد یک مرحله‌گذار ساختاری از یک نظم «تک‌قطبی» به نظمی با مختصات «چندقطبی» شده است؛ ترکیبی پیچیده از اتحادها و رقابت‌ها در سطوح دو و چند جانبه. این پویایی همراه با تعداد بیشتری از کشورهایی که در سال ۲۰۲۴ نسبت به هر سال دیگری در تاریخ اخیر به پای صندوق‌های رأی رفتند، احتمال شگفتی‌های ژئوپلیتیکی را در سال ۲۰۲۵ افزایش می‌دهد.
افزایش نبردهای بزرگ، جنگ‌های تجاری، جنایت علیه بشریت، وقوع نسل‌کشی، معضل پناهجویان و آوارگان، مسائل زیست‌محیطی و ناامنی در عرصه‌های اقتصاد، سلامت، انرژی و غذایی به دوران «جهانی‌شدن با الگوی امریکایی» پایان داده است. این تغییر تاریخی در جغرافیای قدرت که با ماهیتی اقتصادی و ژئواکونومیک آغاز شده است، اثرات سیاسی و امنیتی گسترده‌ای برای آینده نظم جهانی در پی خواهد داشت.
در این محیط، نهادهای چندجانبه با مدل غربی همچون ناتو، سازمان تجارت جهانی، IMF و بانک جهانی همچنان به عملکرد ناکارآمد خود ادامه می‌دهند، اما سازوکارهای منطقه‌ای و بین‌المللی جدید با هنجارهای بعضاً پساغربی مثل سازمان همکاری شانگهای، گروه بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌عنوان الگوی جایگزین در دستورکار بازیگران نوظهور، مستقل و جنوب جهانی قرار خواهد گرفت.
بازیگرانی موفق خواهند بود که بتوانند همکاری‌های خود را ساختارمند کنند تا از آسیب‌های احتمالی در امان بمانند. این ساختارمندی نه‌فقط شامل توافقات اقتصادی، سیاسی و دفاعی می‌شود، بلکه به حوزه‌های فرهنگی، زیست محیطی، علمی و فناوری نیز قابل تسری است. تمایل به ایجاد و اجرای یک چهارچوب قانونی و بلندمدت برای همکاری‌های آینده جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه به‌عنوان «معاهده مشارکت جامع راهبردی»، نشان‌دهنده درک عمیق از شرایط پیچیده و متغیر جهانی است. قبلاً نیز تهران و مسکو، توافق مشابهی را در تاریخ ۲۲ اسفند ۱۳۷۹ با عنوان «معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» امضا کرده بودند.
راهبرد «نگاه متوازن» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
جمهوری اسلامی ایران با رهیافت تعامل هوشمند با جهان به‌ویژه شرکای آسیایی و تأکید بر سیاست نگاه به شرق، راهبرد «نگاه متوازن» در سیاست خارجی را پیگیری کرده است. تهران از همکاری صرف با کشورهای غربی فراتر رفته و طلوع شرق را مورد توجه قرار داده است. همکاری‌های چندجانبه با قدرت‌هایی مثل روسیه، چین و هند و تعامل فعال با سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جدید از جمله سازمان همکاری شانگهای، گروه بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، گامی در مسیر تأمین منافع ملی ایران و بازتعریف جایگاه ایران در نظم جهانی است.
معاهده مشارکت جامع راهبردی ایران و روسیه؛ گامی در تقویت روابط دو جانبه
روابط ایران با فدراسیون روسیه، با توجه به ظرفیت‌های عظیم دو کشور در اکثر حوزه‌ها رو به گسترش بوده و رهبران دو کشور اراده جدی برای توسعه آن دارند. اکنون، ایران و روسیه در آستانه تحولی تاریخی قرار دارند که با سفر رسمی رئیس‌جمهوری محترم ایران به مسکو و امضای «معاهده مشارکت جامع راهبردی»، روابط تهران و مسکو وارد فاز جدیدی از همکاری‌های استراتژیک در قلمروهای اقتصادی و تجاری، حملونقل، انرژی و زیست محیطی خواهد شد.
یکی از ارکان مرکزی این مشارکت در بخش اقتصاد، تجارت و حملونقل، توسعه «کریدور شمال - جنوب» و امضای موافقتنامه اجرایی «طرح مشترک دو کشور برای ساخت راه‌آهن رشت – آستارا» است که تجارت بین ایران، روسیه و چندین شریک منطقه‌ای و بین‌المللی را تسهیل و تقویت می‌کند. طرح انتقال گاز روسیه به ایران از دیگر موضوعات محوری مشارکت در بخش انرژی است.
«معاهده مشارکت جامع راهبردی» با ایجاد فرصت‌های جدید، می‌تواند به تعمیق همکاری‌های اقتصادی و افزایش حجم تجارت بین دو کشور منجر شود.
ایران با اتکا به ظرفیت‌های موجود و تعامل متوازن هوشمند با سایر قدرت‌های نوظهور و مستقل جهان، همه مقدمات لازم را برای گذار به آینده‌ای درخشان در نظمی چندقطبی و عادلانه تدارک دیده است.
