توافق برای مبادله اسرای اسرائیلی با زندانیان حماس، نشانه پایان دادن به جنگ در غزه است، اما خصومت‌های عمیق در هر دو طرف همچنان باقی است و منطقه بی‌ثبات، آتش‌بس پایدار را نامشخص می‌سازد.
آتش‌بس و تبادل اسرا لزوماً به جنگ پایان نمی‌دهد؛ مهم است به یاد داشته باشیم که وقتی حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حملات خود را به جنوب اسرائیل آغاز کرد، جنگ تمام عیاری را نیز آغاز کرد که شامل تلاش گسترده بین‌المللی برای مشروعیت‌زدایی از دولت اسرائیل بود.
علاوه بر این، توافق آتش‌بس سه مرحله‌ای احتمالاً در برابر مخالفت‌های شدید در هر دو طرف آسیب پذیر خواهد بود. مرحله اول به تنهایی شش هفته است و در روز شانزدهم آن، مرحله مذاکرات بر سر شرایط مرحله دوم آغاز خواهد شد. این بازه زمانی طولانی فرصت‌هایی را برای مخالفان توافق فراهم می‌کند تا در لحظات حساس آن را تضعیف کنند.
این الگو در دهه ۱۹۹۰، که با توافق صلح اسلو بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها معین شد، وجود داشت. البته، روند اسلو یک دهه به طول انجامید، اما تصور ظهور پویایی‌های مشابه در مورد این آتش‌بس محال نیست. در طول روند اسلو، هر زمان که پیشرفت محسوسی به سوی صلح وجود داشت، مخالفان سازش از طریق سیاست و خشونت بذر اختلاف می‌پاشیدند و به مشروعیت مذاکرات تا حدی آسیب می‌زدند. در حال حاضر، خرابکاران اصلی می‌توانند شهرک نشینان اسرائیلی باشند که چیزی کمتر از نابودی حماس و از بین بردن امکان اسکان مجدد در غزه نمی‌خواهند.
در نهایت، این امکان وجود دارد که هر یک از طرفین از این معامله سرپیچی کنند. در واقع، این یکی از دلایلی است که حماس ۹۸ اسیر باقی مانده را نگه داشته است؛ پس از بازگشت آنها به خانه‌یشان، حماس دلیلی ندارد که باور کند اسرائیل برای نابودی آنها به میدان جنگ باز نخواهد گشت. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ماه‌هاست که همین را گفته است. در عین حال، حماس با توجه به میزان آسیبی که جنگ غزه به وجهه بین‌المللی اسرائیل وارد کرده است، برای ادامه جنگ انگیزه دارد.
آیا اسرائیل حضور امنیتی در غزه را حفظ خواهد کرد؟
دولت اسرائیل از اواخر سال ۲۰۲۳ به صراحت اعلام کرده است که در آینده کنترل امنیتی کلی بر نوار غزه را حفظ خواهد کرد. اسرائیل خواهان آزادی عملی از جنس کرانه باختری است تا فشار بر حماس در غزه را حفظ کند و مانع از آن شود که این گروه فرصتی برای انجام حمله‌ای مانند ۷ اکتبر، که مرگبارترین حمله در تاریخ اسرائیل بود، داشته باشد.
حماس در دورهای قبلی مذاکرات خواستار خروج کامل نیروهای نظامی اسرائیل (IDF) از نوار غزه به عنوان بخشی از هرگونه آتش‌بس شده است. این گروه پس از اینکه اسرائیلی‌ها یحیی سنوار - رهبر حماس در نوار غزه - را در اکتبر ۲۰۲۴ کشتند، این درخواست را تعدیل کرد. این توافق نشان می‌دهد که اسرائیل به طور کامل از نوار غزه خارج می‌شود.
اگر اسرائیل با خروج از این منطقه موافقت کند، غیرمنتظره خواهد بود. مقامات اسرائیلی در پانزده ماه گذشته جنگ استدلال کرده‌اند که مشکل غزه بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۳ عدم حضور نیروهای امنیتی اسرائیل و ناتوانی آنها در انجام عملیات منظم «ضد تروریسم» همان‌طور که ارتش اسرائیل و شین بت، در کرانه باختری انجام می‌دهند، بود.
چه چیزی از حماس در غزه باقی مانده است؟
حماس علیرغم جان باختن تعداد زیادی از جنگجویان و رهبران خود (تخمین زده می‌شود هفده هزار نفر) توسط اسرائیل، علاوه بر بسیاری دیگر که زخمی یا اسیر شده‌اند، به لحاظ توان میدانی، انعطاف‌پذیر نشان داده است. پس از ۱۵ ماه جنگ، هنوز می‌تواند به اسرائیل موشک پرتاب کند و گزارش‌های روزانه‌ای مبنی بر کشته شدن سربازان اسرائیلی در غزه وجود دارد که اکنون به بیش از ۸۰۰ نفر رسیده است. حماس به اندازه ابتدای جنگ، منظم یا سازماندهی شده نیست، اما هنوز قادر به جذب نیرو با سرعتی است که از توانایی اسرائیل برای کشتن آنها بیشتر است. خطر گرفتار شدن اسرائیل در یک جنگ چریکی بدون خروج مشخص، آشکار است.
برخلاف انتظارات مبنی بر اینکه پس از مرگ سنوار، کنترل حماس بر غزه کاهش خواهد یافت، این گروه همچنان در غزه مسئول است. یک نشانه ملموس از این امر، توانایی حماس در پر کردن صفوف خود با وعده کمک و مراقبت‌های پزشکی برای خانواده‌های نیروهای تازه استخدام شده است. از آنجا که تل آویو از سرمایه‌گذاری در طرح \"روز بعد\" ( اداره غزه بعد از جنگ) فراتر از رد کردن نقش آفرینی تشکیلات خودگردان فلسطین در غزه جلوگیری کرده است، ایالات متحده و شرکای آن در منطقه نتوانسته‌اند یا مایل به توانمندسازی جایگزین‌هایی برای حماس نبوده‌اند.
آیا نقش امریکا با روی کار آمدن ترامپ تغییر خواهد کرد؟
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب، هشدار داد که اگر اسرا تا زمان بازگشت او به کاخ سفید در ۲۰ ژانویه آزاد نشوند، عواقبی در پی خواهد داشت. مشخص نبود که منظور او چیست. این توافق پس از ماه‌ها شکست، منعکس‌کننده عوامل متعددی است: یکی از آنها کاهش بازدهی اسرائیل در غزه است، بویژه با توجه به اینکه حماس توانایی جذب نیروهای جدید را نشان داده است. حماس تحت فشار نظامی قابل توجهی قرار دارد و می‌خواهد از این جنگ، با حفظ بخش اعظم سازمان خود خارج شود. و دوم، دولت جدید ایالات متحده است که نسبت به اسرائیل حسن نیت دارد و در مقابل علیه حماس، لفاظی‌های تندی داشته است.
احتمالاً ایالات متحده به عنوان ضامن امنیت اسرائیل از طریق فروش اسلحه و به اشتراک‌گذاری اطلاعات متعهد باقی خواهد ماند. به نظر می‌رسید که کارزار فشار حداکثری ترامپ با هدف اجبار ایران به مذاکره برای توافق هسته‌ای جدید بوده است؛ با این حال، منطقه از زمان دوره اول ترامپ بسیار تغییر کرده است، ایرانی‌ها احتمالاً انگیزه بیشتری برای تغییر دکترین هسته‌ای خود دارند.
