همه حساسیت‌ها در مورد فلرها با سفر دو روزه رئیس جمهوری در ۳ و ۴ بهمن به خوزستان که به طور ناگهانی و عجیبی هوای این دو روز در اهواز خوب و مناسب شده بود، افزایش یافت! در طول سال، پدیده آلودگی و وارونگی هوا و شرایط دشوار زیست معمولی در خوزستان، تبدیل به عادت اجباری شده است. پاکی هوای دو روزه چنان موجب حیرت عمومی شد که راه به سخنان پزشکیان هم یافت.
همه حساسیت‌ها در مورد فلرها با سفر دو روزه رئیس جمهوری در 3 و 4 بهمن به خوزستان که به طور ناگهانی و عجیبی هوای این دو روز در اهواز خوب و مناسب شده بود، افزایش یافت. در طول سال، پدیده آلودگی و وارونگی هوا و شرایط دشوار زیست معمولی در خوزستان، تبدیل به عادت اجباری شده است. پاکی هوای دو روزه چنان موجب حیرت عمومی شد که راه به سخنان پزشکیان هم یافت. فلرها در فرهنگ جنوب مثل بسیاری از دیگر پدیده‌های برآمده از کشف نفت، یک سوژه وارداتی و بومی شده و نئوکلاسیک است. روزانه صدها میلیون فوت مکعب گازهای همراه نفت از طریق مشعل‌های سوزان و به اصطلاح فلر، در میادین و مناطق نفت‌خیز می‌سوزد. گازهای همراه یکی از محصولاتی است که هنگام برداشت نفت از میادین نفتی خارج می‌شوند.
تکوین و پیدایش فلرها: پس از تصفیه گاز و جداسازی میعانات و سایر اجزای بسیار باارزش در میادین گازی یا نفتی، مقداری از گاز به همراه ناخالصی‌های دیگر باقی می‌ماند که به نظر چندان باارزش به نظر نمی‌رسد. مقدار گازی که سالانه در مشعل‌ها (فلرها) سوزانده می‌شود میلیون‌ها دلار ارزش دارد ولی در مقایسه با نفت و گاز استخراج شده از مخازن از نظر مدیران، بسیار ناچیز و بی‌اهمیت به نظر می‌رسد. پروژه‌های متعددی به منظور رفع این مشکل به تصویب رسیده است، اما نتیجه آن حجم زیادی از مدارک و گزارش‌های فراوان است که روی هم تلنبار شده و عملی نشده است.
کاهش گازسوزی در مناطق نفت‌خیز جنوب: فلرینگ یا سوزاندن گازهای همراه نفت، یکی از چالش‌های همیشگی صنعت نفت به شمار می‌رود که نه‌تنها در بحث ایمنی، بلکه در تأثیرات زیست‌محیطی نیز همواره مورد انتقاد قرار داشته است. در مناطق نفت‌خیز جنوب، که به‌عنوان قطب تولید نفت و گاز کشور شناخته می‌شود، حجم بالای گاز سوزانده‌شده در گذشته، نگرانی‌های زیادی را در خصوص آلودگی هوا و سلامت عمومی ایجاد کرده است. با این حال، در دهه‌های اخیر، اقدامات گسترده‌ای برای کاهش گازسوزی و مدیریت بهینه گازهای همراه انجام شده است. در این گزارش، نگاهی دقیق‌تر خواهیم داشت به روند این تغییرات، آمارهای جدید و پروژه‌های در دست اجرا که نه تنها موجب کاهش آلودگی شده، بلکه به بهبود بهره‌وری انرژی و افزایش ایمنی در فرآیندهای نفتی نیز کمکی شایان کرده است.
آلودگی فلرینگ؛ چالش یا فرصت برای صنعت نفت: سوزاندن گازهای همراه نفت یا همان فلرینگ، در طول سال‌ها به‌عنوان یکی از بزرگترین چالش‌های زیست‌محیطی صنعت نفت شناخته شده است. این فرآیند که به‌عنوان یک راهکار ایمنی برای جلوگیری از خطرات آتش‌سوزی و انفجار انجام می‌شود، همواره انتقادهای زیادی را به دنبال داشته است. بویژه در مناطق نفت‌خیز جنوب، جایی که آلودگی ناشی از این فرآیند در چند دهه گذشته مورد توجه قرار گرفته است. اما آیا تمام داستان آلودگی به فلرینگ محدود است؟ واقعیت‌ها چیز دیگری می‌گویند! در حالی که در گذشته حدود ۸۰ درصد از گازهای همراه نفت سوزانده می‌شد، امروز در شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، وضعیت به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. بر اساس آمار جدید، میزان کل گاز تولیدی در این منطقه به ۱۰۰ میلیون متر مکعب در روز رسیده است که از این مقدار، ۷۵ میلیون متر مکعب در روز جمع‌آوری می‌شود. این یعنی تنها ۲۵ درصد از گاز تولیدی هنوز سوزانده می‌شود، در حالی که در گذشته این رقم به ۸۰ درصد می‌رسید.
مجموع گازسوزی در اهواز؛ تنها یک دهم گاز تولیدی: یکی از نکات جالب در این زمینه، وضعیت گازسوزی در اطراف شهر اهواز است. پنج کارخانه اهواز ۱ تا ۵ و سه کارخانه گاز و گاز مایع ۶۰۰، ۷۰۰ و ۸۰۰ که بیشترین سهم گازسوزی را در این منطقه دارند، در مجموع کمتر از یک درصد از گاز تولیدی شرکت را می‌سوزانند. این رقم معادل ۰.۹۳ میلیون متر مکعب در روز است که ۳۰ درصد همین مقدار نیز به دلیل تعمیرات اساسی فعلی کارخانه شیرین‌سازی گاز صورت می‌گیرد و موقتی است.
چرا هنوز گاز سوزانده می‌شود؟ در حالی که تلاش‌ها برای کاهش گازسوزی افزایش یافته، دلایل متعددی برای باقی ماندن این فرآیند وجود دارد. مشکلات فنی، فرسودگی تجهیزات، و تأخیر در اجرا و اتمام پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه، همگی عواملی هستند که گازسوزی را در مناطق نفت‌خیز جنوب تداوم بخشیده‌اند.
گام‌های مؤثر برای کاهش گازسوزی: شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در راستای کاهش گازسوزی، اقداماتی جدی را در دستور کار خود قرار داده است. از جمله این اقدامات می‌توان به تعمیرات اساسی توربین‌ها و کمپرسورها، نوسازی تجهیزات فرسوده و احداث ایستگاه‌های جدید جمع‌آوری گاز اشاره کرد. این اقدامات موجب کاهش گازسوزی به میزان چشمگیری شده است. به‌عنوان مثال، تنها احداث یک ایستگاه جمع‌آوری گاز در گچساران، جلوگیری از سوزاندن بیش از ۶ میلیون فوت مکعب گاز در روز را سبب شده است. شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در کنار اقدامات کوتاه‌مدت، طرح‌های میان‌مدت و بلندمدت نیز برای جمع‌آوری گازهای همراه تعریف کرده است. پروژه‌هایی نظیر بومی‌سازی توربوکمپرسورها، واگذاری پروژه‌های جمع‌آوری و انتقال گاز به پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها، و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید گاز، از جمله این طرح‌ها هستند. علاوه بر این، طرح بازسازی و نوسازی تأسیسات فرسوده که با سرمایه‌گذاری بیش از ۱.۷ میلیارد دلاری در دست اجراست، موجب بهبود وضعیت جمع‌آوری گاز و کاهش گازسوزی خواهد شد.
مشکل اصلی در رابطه با جمع‌آوری و مهار فلرها چیست؟ دو دلیل بسیار محتمل در تداوم این مشکل عبارتند از ضعف فرهنگ کار گروهی و مسئولیت مسئولان و کارمندان. در مجموع جهت جلوگیری از اتلاف این سرمایه بزرگ، راهکارهای بسیاری وجود دارد (از راهکارهای گران قیمت نظیر ساخت پالایشگاه‌های مکمل تا راهکارهای ارزان‌تر نظیر تولید برق). با وجود مشکلات مدیران جهت رفع چالش‌های روزمره و مقابله با تحریم‌ها، باز هم پتانسیل رفع این مشکل در داخل کشور وجود دارد. ساماندهی این مشکل و بسیاری از مشکلات دیگر نیازمند احساس مسئولیت بیشتر و نگرش دلسوزانه و مالکانه به سرمایه‌های ملی است.
پتروشیمی به مدد فلرها می‌آید: مجتمع‌های پتروشیمی جزو معدود صنایعی هستند که در بیشتر استان‌های کشور حضور فعال و مؤثر دارند. در برخی موارد، مجتمع‌های پتروشیمی به عنوان صنایع سبز معرفی شده و از آنها قدردانی هم می‌شود. در آخرین رویداد معرفی صنایع دوستدار محیط زیست، مجتمع‌های پتروشیمی مارون، فناوران، لاله، امیرکبیر، زاگرس، پارس، کاویان، پلی پروپیلن جم، مبین انرژی خلیج فارس، نوری، تبریز، ایلام و لرستان به عنوان صنایع سبز مورد تقدیر قرار گرفتند. همچنین مطابق آخرین آمار منتشرشده، تعداد مجتمع‌های پتروشیمی آلاینده نیز در 6 سال اخیر بشدت کاهش یافته است. در سال 94 از 42 شرکت پتروشیمی، 32 شرکت جزو صنایع آلاینده بودند که در سال 98 باوجود سختگیرانه‌تر شدن الزامات محیط زیستی، از 56 شرکت تولیدی، تنها 19 شرکت آلاینده بودند.
گاز همراه، خوراک مناسب پتروشیمی ها: صنعت پتروشیمی می‌تواند با در اختیار گرفتن مسیرهای تولید و اشتعال گازهای همراه نفت و مدیریت آن جهت استفاده به عنوان خوراک مجتمع پتروشیمی، ایده به صفر رساندن سوزاندن گازهای مشعل در صنعت نفت را عملیاتی کند. مجتمع‌های پتروشیمی نه تنها خود فلرینگ ندارند، بلکه گازهای همراه نفت که در حال سوختن در منطقه گچساران، دهلران و غرب کارون هستند از سوی پتروپالایشگاه‌ها جمع‌آوری شده یا قابل جمع‌آوری هستند تا از سوخته شدنشان جلوگیری شده و به خوراک پتروشیمی تبدیل شوند. در سال‌های اخیر شاهد چرخه جدیدی از نوفلرینگ هستیم که در این زمینه می‌توان به پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس اشاره کرد. این مجموعه، گازهای همراه نفت منطقه گچساران را جمع‌آوری و به عنوان خوراک استفاده می‌کند که روزانه، نزدیک به 15میلیون مترمکعب گاز است. همچنین با افتتاح و بهره‌برداری از پروژه‌های NGL 3100 و NGL 3200 همین فرآیند انجام و حدود 20میلیون مترمکعب هم از محل این دو پروژه تأمین و از سوختن بخش دیگری از گازها جلوگیری می‌شود.
صنعتی با نگاه به آینده: با توجه به آمارهای جدید و گام‌های مؤثری که در راستای کاهش گازسوزی و حفاظت از محیط‌زیست برداشته شده است، می‌توان به‌طور قطع گفت که صنعت نفت در مناطق نفت‌خیز جنوب به سمت آینده‌ای پایدارتر حرکت می‌کند. هرچند همچنان چالش‌هایی در این مسیر وجود دارد، اما تلاش‌های انجام‌شده و پروژه‌های در دست اجرا، نویدبخش روزهایی است که آلودگی‌های ناشی از فلرینگ کاهش یابد و صنعت نفت در کنار رشد اقتصادی، به حفظ محیط‌زیست نیز اهمیت بیشتری بدهد. بدیهی است با عملگرایی و فاصله گرفتن از روزمرگی و تعهد و مسئولیت پذیری هر چه بیشتر، بازیافت گازهای همراه نفت می‌تواند به بهبود کیفیت هوا در شهرهای خوزستان و به همین نسبت ارتقای شاخص‌های کیفیت زندگی برای شهروندان منجر شود.
به ابتدای یادداشت برگردیم: در سفر دو روزه رئیس جمهوری به خوزستان که شاهد هوای مطلوبی بودیم، تمامی فلرها در حال سوختن بودند! اگر چه باورپذیر به نظر می‌رسد که برخی از شرکت‌ها فعالیت خود را کاهش دادند یا به طور کامل تعطیل کردند، ولی شرکت‌های زیرمجموعه مناطق نفت‌خیز جنوب با تمام ظرفیت موجود در حال فعالیت بودند.
شهرام گراوندی
